«و من الناس من یشتری لهو الحدیث ... [1]» و برخی مردم سخنان بیهوده را می خرند تا مردم را از روی نادانی، از راه خدا گمراه سازند و آیات الهی را استهزا گیرند؛ برای آنان عذابی خوارکننده است.

«لهو الحدیث» به هرگونه سخن با آهنگ سرگرم کننده و غفلت زا گفته  می شود. روایات متعددی آن را به غنا تفسیر کرده است.

تمامی فقیهان شیعی بر این باورند که غنا حرام بوده و هیچ شک و تردیدی در آن نیست.

حکمت ها، آثار و فلسفه حرمت موسیقی:

1- گرایش به فساد:

غنا و آواز مطرب لهوی، انسان را به سوی فساد اخلاقی می کشاند؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «غنا نردبان زنا است[2]»؛ یعنی مقدمه آن.

- بی غیرتی!

امام صادق (علیه السلام) فرمود: اگر در منزلی چهل روز نوای موسیقی پخش شود، شیطان وارد شده، چنان قدرت نمایی کند که غیرت و حفظ ناموس را از او بردارد، آنچنانکه حتی اگر به ناموس وی هم تجاوز شود، در نزد او اهمیتی ندارد[3]

همچنین فرمود:«خانه ای که در آن غنا باشد، از فساد و فحشا مصون نخواهد بود.[4]

در حدیث دیگری آمده:« ... ایاکم و الغناء، فانه ینقص الحیاء ... [5]» «از غنا و موسیقی دوری کنید زیرا موسیقی حیاء را از بین می برد، شهوت را زیاد می کند. مردانگی را نابود می سازد، و هر کاری که شراب می کند موسیقی هم انجام می دهد.

2- غفلت از یاد خدا:

قرآن یکی از عوامل گمراهی را «لهو الحدیث» دانسته است.

«لهو» چیزی است که انسان را چنان مشغول کند که باعث غفلت و بازماندن از کارهای مهمتر شود. امام صادق (علیه السلام) فرمود : «گوش دادن به غنا، قساوت قلب می آورد.[6] و در نتیجه باعث فراموشی خدا و معنویت می شود و اعتقادشان به جهان پس از مرگ سست خواهد شد. »

3- تضعیف اراده و شکست شخصیت

شنیدن و نواختن موسیقی، آن چنان اراده را سست و غریزه جنسی را تحریک می کند که شخص را بی اراده و بدون اختیار به حرکت در می آورد و شخصیت انسانی خود را در اختیاز نوازنده و خواننده قرار می دهد.

4- ضعف اعصاب و بهم خوردن تعادل روان.

از موضوعاتی که روی تمام بدن اثر می گذارد، موسیقی است؛ زیرا موسیقی در سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک اثر داشته و تعادل روان را بر هم می زند و به دنبال آن سلامتی بدن را تحت فشار قرار می دهد. موسیقی با نواهای حزن آمیز و یا آهنگ های نشاط انگیز خود، گاهی آنچنان تعادل اعصاب را از بین می برد که جذب، دفع، هضم، ترشحات، ضربان قلب و فشارخون و مایعات دیگر را مختل ساخته و شخص را به امراض فراوانی نزدیک می کند.

همچنین در اثر فشار شدیدی که تحریکات خارجی موسیقی روی اعصاب وارد می کند، قدرت اندیشه را از انسان گرفته و آثار جنون و مرض هائی[7] در افراد آن ظاهر می شود که به نمونه هایی اشاره می شود:

هفتاد و پنج درصد(75%) موسيقي دانان اسير آشفتگي هاي فكري بودند. بتهُوِن، شوبرت، دووراك، شومان، نيچه از آن دسته موسيقي داناني بودند كه ديوانگي و جنون گريبان گيرشان شد. مندلس، باخ، اول و شوپن هم ازآندسته گروه موسيقي داناني مي باشند كه در اثر اختلالات رواني تا سرحد جنون گام نهادند.

مجله روشنفكري درباره يك كنسرت موسيقي مي نويسد:

«وقتي دخترها و پسرها آهنگهاي تند و رعشه انگيزشان را مترنّم مي سازند، سالن به لرزه مي افتد، دخترها جيغ ميكشند، به سر و گوش هم مشت مي كوبند، غش مي كنند، موهاي خود را چنگ چنگ ميكَنند و پسرها از هوش مي روند»[8]

«در ملبورن پنجاه هزار نفر بعد از گوش دادن به يك كنسرت موسيقي چنان به هيجان آمدند كه ناگهان همه به هم ريختند و بدون جهت يكديگر را زخمي كردند و تا آمدن پليس، چند نفر به ضربه چاقو از پاي در آمدند، به چند نفر تجاوز شد و تعداد زيادي مجروح شدند.»[9]

بنا براين به گواهي برخي پزشكان، غنا و موسيقي آثار زيانباري بر روي اعصاب داشته و شخص را دچار افسردگي و مبتلا به فشار خون مي كند.[10]

شايد هر نوع موسيقي براي اعصاب زيان بار نباشد، بلكه استفاده زياد و افراط باعث تخدير شود، ولي بايد توجه داشت كه پيامدهاي منفي معنوي آن را راحتي در ساير موارد نبايد كوچك شمرد.

از اين روي آموزش دادن موسيقي مطرب و لهوي حرام است، در آمدي هم كه از اين راه به دست مي آيد حرام مي باشد و حتي خريد و فروش و نگهداري آلات مخصوص لهو و لعب حرام مي باشد و حتي خريد و فروش و نگهداري آلات مخصوص لهو لعب حرام مي باشد.

عواقب اخروي موسيقي

پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله وسلم) فرمود: «كسي كه ابزار موسيقي را در خانه اش نگه دارد، روز قيامت در حالي محشور مي شود كه روسياه است، به دستش تنبور و آلت موسيقي آتشين جهنم است و بالاي سرش هفتاد هزار فرشته عذاب، همراه با گرزي كه در دست دارند بر سر و صورتش مي كوبند و كسي كه اهل غنا و موسيقي است از قبرش نابينا گنگ و كر بيرون مي آيد. همچنين زناكار و آنكه فلوت و دايره مي زند نيز همانند ايشان كور، كر و لال محشور مي شود.»[11]

مأموریت پیامبر (ص):

رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: «اِنَ الله بَعَثنی هدیً وَ رَحمةً لِِِلعالَمین وَ اَمَرَنی اُن أمحُوَالمَزامیرَ وَ اَلمَعارفَ وَ الأوتارَ...»[12]

خداوند مرا برای هدایت و رحمت جهانیان مبعوث نمود، و دستور داد تا آلات غنا و موسیقی، مانند: نای، تنبور، تار و... را از بین ببرم.

برخورد و عکس العمل ائمه (علیهم السلام) با موسیقی:

1- بُشر حافی:

حضرت موسی بن جعفر (ع) از کوچه های بغداد عبور می کرد، صدای ساز و آوازی شنید؛ دید که از خانه ای کنیزی بیرون آمد.

حضرت به آن کنیز فرمود: صاحب این خانه آزاد است یا غلام؟

-         آزاد است.

-         راست گفتی، اگر بنده بود از مولای خود می ترسید.

کنیز به خانه برگشت، بُشر از او پرسید: چرا دیر کردی؟ و وقتی کنیز داستان را برای ارباب خود نقل کرد، بُشر با پای برهنه خدمت حضرت موسی بن جعفر (ع) رسید و از اعمال انحرافی خود، در محضر آن جناب توبه کرد.

2- برخورد حضرت علی (ع) با نوازنده:

حضرت علی (ع) دید مردی نوازندگی می کند، او را موعظه نمود و از عملش نهی کرد و دستور داد وسیله نوازندگی او را شکستند، آنگاه فرمود: از این عمل زشت توبه کن.

پس از توبه آن مرد، حضرت فرمود: آیا می دانی که موقع نواختن، ساز چه معنائی را می رساند؟

-         نه! وصی پیامبر(ص) بهتر می داند.

حضرت علی (ع): هنگامی که ساز نواخته می شود، زبان حالش چنین است:

به زودی پشیمان می شوی، به زودی پشیمان می شوی، به زودی وارد جهنم می شوی ای نوازنده من.[13]

3- تیره بختی شنونده موسیقی:

مردی به امام صادق عرض کرد: همسایگان من کنیزانی دارند که آواز می خوانند و با عود (یکی از آلات موسیقی) می نوازند. چه بسا به هنگام قضای حاجت نشستنم را طول می دهم، تا صدای آنها را بیشتر بشنوم.

امام فرمود: این کار را نکن. در روز قیامت دربرابر خداوند هیچ عذری نداری؛ مگر سخن حق را نخواندی که می فرماید: گوش، چشم، دل، مسئولند و در برابر کارهایی که کرده اند، مورد سؤال واقع می شوند.[14]

مرد عرض کرد: به خدا سوگند گویا این آیه را تاکنون نخوانده و نشنیده بودم. دیگر به خدا این کارها را انجام نمی دهم و از ام آمرزش می طلبم.

امام سپس فرمود: برخیز و غسل کن و آنچه می توانی نماز بخوان، چون تاکنون به گناه بزرگی مشغول بودی و چه بدحال و تیره بخت بودی اگر بدون توبه و بر این حال از دنیا می رفتی.[15]

4-ریختن سرب ذوب شده در گوش ها:

همچنین رسول خدا (ص) فرمود: کسی که به لهو و موسیقی مطرب گوش دهد، در روز قیامت در گوشش سرب آب کرده ریخته می شود. (مَن اِسمَع الی اللهو یُذابُّ فی اُذُنِهِ الآنَک)[16]

آثار دیگر موسیقی

روی گردانی خدا:

از امام صادق (ع) درمورد غنا سؤال شد، امام (ع) فرمود: «لاتَدخُلوا بُیُوتاً الله مُعرِضٌ عَن اَهلِها[17]» به خانه ای که خداوند از اهلش روی گردانده، وارد نشوید.

رفتن برکت:

پیامبراسلام (ص) فرمود: «لا تَدخُلُ المَلائکَةُ فِیهِ خَمرٌ اَو طَنبُورٌ اَو نَردٌ وَلاتُستَجابُ دُعاءُهُم وَ تَرفَعُ عَنهُم البَرَکَة[18]ُ»

فرشتگان به خانه ای که شراب، وسایل موسیقی و قمار، مانند: تنبور و نرد در آن باشد وارد نمی شود و دعای اهل خانه مستجاب نمی گردد و خیر و برکت هم از آنجا می رود.

مرگ ناگهانی و کوتاهی عمر:

امام صادق (ع) فرمود: «بَیتُ الغِنا لا تؤمِنُ فیهِ الفَجیعَة وَ لاتُجابَ فیه الدَّعوَة وَلایَدخُلُهُ المَلَکُ[19]»

خانه که در آن غنا باشد، از مرگ و مصیبت دردناک ایمن نیست و دعا در آن به اجابت نمی رسد و فرشتگان وارد آن نمی شوند.

ازآیات و روایات استفاده می شود که اعمال خیر، بر وسعت رزق و طول عمر می افزاید؛ در مقابل گناه و لهو و لعب و موسیقی مطرب، برکت را برده و عمر انسان را کوتاه می کند.

اسامی زیر از جمله مروجین موسیقی هستند که با وضع نامناسب و مرگ ناگهانی و عمرکوتاه از دنیا رفته اند:

1- مالیبران، استاد معروف موسیقی در حال خواندن آواز، در سن 27 سالگی سکته کرد.

2- برخی موسیقی دانان به وسیله خودکشی به زندگی خود خاتمه دادند، از آن جمله: «شومان» موسیقی دان مشهوری را می توان نام برد که با انداختن خود به رودخانه «راین» خودکشی کرد.

3- پرگولوزی – نوازنده ایتالیایی، در سن 26سالگی

4- بلینی - نوازنده ایتالیایی، در سن 34سالگی

5- موریس ژوبر - نوازنده فرانسوی، در سن 40سالگی

6- شوسون - نوازنده فرانسوی، در سن 30سالگی

7- مندلس - نوازنده آلمانی، در سن 38سالگی

8- شوبرت - نوازنده اطریشی، در سن 31سالگی

9- موزارت - نوازنده اطریشی، در سن 35سالگی

10- حبیب سماعی - نوازنده ایرانی، در سن 45سالگی[20]

ضرر موسیقی از دیدگاه دانشمندان جهان:

براساس نظر بسیاری از روانشناسان و دانشمندان[21]، موسیقی احساسات بشر را در مسیر غیرعادی توسعه می دهد و انسان را در یک عالم ناخودآگاهی کامل فرو می برد و قوّه خیال بافی غیرواقعی را در انسان زیاد می کند.

1-    هگل، فیلسوف مشهور آلمانی می نویسد:

«ذکر و عبادت مسلمانان در معابد بی آلایش خود فکر می آورد، ودعای مسیحیان در کلیسا با عربده ناقوس و نقس نگار در و دیوار، تشویش خاطر و انصراف ناظر[22]»

2-    کانت، فیلسوف معروف آلمانی:

«موسیقی اگر از همه هنرها مطبوع تر باشد، ولی چون به بشر چیزی نمی آموزد، از تمام هنرها پست تر است[23]»

3-    دکتر آرنولد فریدمانی، پزشک بیمارستان نیویورک و رئیس کلینیک سردرد، با کمک دستگاه های الکترونی تعیین امواج مغز و مراجعه هزاران بیمار ثابت کرده که:

«یکی از عوامل مهم خستگی های روحی و فکری و سر درد های عصبی، گوش به موسیقی رادیو است[24]»

4-    گوتیه می گوید: موسیقی، عزیزترین ولی نامطلوب ترین سروصدا هاست؛ جداً من سکوت را بر دل انگیز ترین نغمه ها ترجیح می دهم.[25]

فتاوای  مراجع تقلید در غنا و موسیقی*

پرسش 1- مجلس لهو و لعب  چه نوع مجلسی است؟

ج- مجلسی که برای عیاشی هوس رانی و رقص تشکیل شده و نزد متدینین مجلس گناه محسوب میشود. اگر هرموسیقی به صورتی نواخته شود که مناسب آن باشد گوش دادن به آن حرام است.[26]

پرسش2- اگر شنیدن موسقی هیچ گونه تاثیری در انسان نداشته باشد باز حرام است؟

ج- همه ی مراجع :اگر از نوع موسقی حرام باشد گوش دادن جایز نیست هر چند تاثیری نداشته باشد.[27]

پرسش 3-به مجلس عروسی و ...دعوت شدیم در اثنای امر موسقی مبتذل پخش کردندتکلیف چیست ؟

ج-همه ی مراجع اگر احتمال تاثیر می دهید با فراهم بودن شرایط نهی از منکر کنید و اگر نمی پذیرند چنانچه حضور شما باعث استماع موسقی حرام یا تایید گناه  می شود باید مجلس را ترک کنید مگر عسر یا حرج لازم آید.[28]

پرسش 4-در اتوبوسی که نوار مبتذل پخش می کنند و تذکر فایده ای ندارد حکم گوش دادن به آن چگونه است ؟

ج- اگر نهی از منکر را نمی پذیرد چنانچه باعث استماع حرام شودیا تایید گناه شود باید پیاده شوید ولی اگر بطور ناخودآگاه به گوش شما برسد اشکال ندارد.[29]

پرسش5-گاهی از صدا و سیما و دستگاه های صوتی دیگر آهنگ هایی پخش می شود که به نظر من مناسب با مجالس لهو و خوشگذرانی است در حالی که در نظر دیگران چنین نیست آیا میتوانم آنها را از گوش دادن منع کنم؟

ج-همه ی مراجع:بر شما واجب است به آنها گوش ندهید ولی نهی دیگران مبتنی بر این است که آنها هم حرام بدانند.[30]

پرسش 6-در خوابگاههای دانشجویی با کسانی که به موسقی حرام گوش میدهند چه باید کرد؟

ج-با احتمال تاثیرو فراهم بودن شرایط باید نهی از منکر کنید ویا به مسئولان دانشگاه اطلاع دهید و اگر نمی پذیرند واجب است از گوش دادن به آن اجتناب کنید. [31]

پرسش 7-  ملاک در تشخیص موسیقی حرام نوع مردم است یا شخص؟

ج- همه مراجع: نوع مردم متدین و عرف عام نه شخص مکلف[32]

پرسش8- آیا میان انواع موسیقی ها از قبیل اصیل(سنتی)، کلاسیک، محلی، پاپ و ... تفاوتی در حکم وجود دارد؟

ج- همه مراجع: خیر هیچ تفاوتی نبوده و معیار حرمت استماع موسیقی، مطرب و لهوی بودن آن است.[33]

پرسش9- منظور از «مطرب و لهوی بودن » موسیقی چیست؟

ج- «طرب» حالت سبُک عقلی است که در اثر شنیدن موسیقی انسان را از حد اعتدال خارج می کند. این امر تنها به حالت شادی مختص نبوده و آهنگهای حزن آور را نیز شامل می شود.

مقصود از «لهوی» بودن سازگاری آواز و آهنگ با مجالس فساد و خوشگذرانی است، یعنی ممکن است نغمه ای طرب انگیز نباشد ولی نوعاً در جلسات فاسقان و گناه رایج باشد، همه مراجع تقلید «لهوی بودن» را جزء و قید اصلی موسیقی حرام می دانند.

پرسش10- حکم تکثیر ترانه، خرید و فروش و نگهداری آلات موسیقی چیست؟

ج- اگر از آلاتی است که به لهو و حرام اختصاص دارد نگهداری آنان جایز نیست و باید آنها را از بین برد ولی آلات مشترک –که منفعت حلالی در بر داشته باشد – اشکالی ندارد.[34]

پرسش 11- آیا مجوز ارشاد در حکم تک خوانی و یا جمع خوانی زن و مرد تأثیری دارد؟

ج- همه مراجع: مجوز وزارت ارشاد و یا هر نهاد دیگری تأثیری در حکم ندارد.[35]

پرسش 12- آیا زن و شوهر به خاطر تمایل به یکدیگر، می توانند به موسیقی گوش دهند؟

ج- همه مراجع: گوش دادن به موسیقی حرام جایز نیست و صرف افزایش تمایل به همسر، مجوز شرعی برای استماع محسوب نمیشود.[36]

پرسش13- بعضی مراکز  دولتی و خصوصی کلاسهای آموزش موسیقی و تئاتر برای دختران تشکیل داده و مربیان مرد آموزش می دهند، تشکیل چنین کلاسهایی و شرکت دختران در آنها جایز است یا خیر؟

ج- موسیقی لهوی، تعلیم وتعلّم و اجرت گرفتن برای آن حرام  است و اینها مظاهر فسادی است که بخاطر مسامحه ی بعضی متصدیان شروع شده است.[37]

پرسش 14- برخی متصدیان فرهنگی کشور، با برپایی جشنواره های موسیقی هدایایی را به عنوان تشویق به موسیقی دانان می دهد، صرف بیت المال و اهدای هدایا به این گونه افراد جایز است؟

ج- تشویق کسانی که موسیقی لهوی می زنند حرام است و کسی که اموال عمومی را صرف آنها می کند ضامن است و نزد خداوند متعال مسئول اعمالش می باشد.[38]

حرف آخر؛ موسیقی، حق یا باطل!

از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: موسیقی از نظر خدا و شرع چه حکمی دارد؟

حضرت فرمودند: وای برتو! اگر عمل حق و باطل را بخواهند از هم جدا کنند، موسیقی کدام طرف قرار دارد؟

عرض کرد: در طرف باطل.

حضرت: همین مقدار که می دانی موسیقی باطل است، برای تو کافی بوده و لازم است انسان دوری گزیند.[39]

حسن ختام

گوش کن دوست اگر عاقلی و پاک سرشت

جایگاهت بکند خلق افلاک بهشت

موسیقی کور کند چشم جهان بینت را

می رباید زکَفَت عقل و دل و دینت را[40]

والسلام علی  من اتبع الهدی

یاسین کمالی وحدت